We wonen veilig achter duinen en dijken, maar om ook in de toekomst droge voeten te houden is er wel werk aan de winkel. Misschien moeten we zelfs een deel van het land opgeven. In een nieuw rapport schetst kennisinstituut Deltares de mogelijkheden om ons ook in de toekomst te blijven beschermen tegen de stijgende zeespiegel.
De zeespiegel stijgt steeds sneller. "Het gaat meer dan een meter worden, dat is een kwestie van tijd", vertelt Marjolijn Haasnoot van Deltares. Hoe hoog de zeespiegelstijging in werkelijkheid wordt, hangt vooral af van de toekomstige uitstoot van broeikasgassen.
Terra Incognita
Het huidige Deltaprogramma richt zich op een zeespiegelstijging van 1 meter. Volgens Haasnoot zouden de maatregelen opgerekt kunnen worden naar een beschermingsniveau van zo'n 2 meter. "Daarboven is het Terra Incognita, onbekend gebied. We weten nog niet hoe we een nog hogere zeespiegelstijging aankunnen." Dat is de reden voor deze verkennende studie in opdracht van het Deltaprogramma en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Zelfs als we de opwarming weten te beperken tot anderhalve graad warmer dan eind negentiende eeuw, kan de zeespiegel de komende eeuwen 2 à 3 meter stijgen. Daar moeten we ons dus sowieso op instellen.
Het probleem is dat bij voortdurende uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen de zeespiegel nog veel meer zal stijgen. Dat gaat natuurlijk niet van de ene op de andere dag, maar als het ijs op Antarctica versneld instabiel wordt – en er zijn veel tekenen die daarop wijzen - dan is een zeespiegelstijging van 10 of zelfs 15 meter in de komende paar eeuwen niet uitgesloten.
"Dan geven we ons lot uit handen", zegt Michiel van den Broeke, professor Polaire Meteorologie aan de Universiteit Utrecht en niet betrokken bij de studie van Deltares. "We moeten hemel en aarde bewegen om ruim onder de twee graden opwarming te blijven."
Hoe en waar gaan we bouwen in de toekomst?
De komende 8 jaar moeten er 961.000 woningen bijgebouwd worden in Nederland. Waar komen die te staan – of te drijven? Het rapport spreekt expliciet over drijvend bouwen als één van de mogelijkheden om ons aan te passen aan de hogere zeespiegel en de daarmee gepaard gaande overstromingsrisico's.
Hier moet al in de planningsfase - oftewel nu - rekening mee worden gehouden. We willen bijvoorbeeld voorkomen dat we in een overstromingsrisicogebied gaan bouwen en dat dan later blijkt dat het gebied als ruimte voor de rivier zou moeten dienen.
Meebewegen
"We moeten een gecontroleerde terugtrekking op termijn gaan overwegen", zei Michiel van den Broeke in een geruchtmakend interview met Vrij Nederland in 2019. Hij staat nog steeds achter die uitspraak, zegt hij desgevraagd.
Dit is het meest vergaande scenario, in het Deltares rapport aangeduid als 'meebewegen'. Dan hebben we het over steden omringd door een dijkring, drijvende steden en het verplaatsen van activiteiten naar hoger gelegen delen van het land. Om dergelijke ingrijpende veranderingen goed te laten verlopen is vroegtijdige planning noodzakelijk.
Beschermen
Als de zeespiegelstijging beperkt blijft, kunnen we ons waarschijnlijk binnen de huidige grenzen blijven beschermen tegen de zee. Wel betekent dat fors hogere en bredere dijken en zal er veel ruimte, tijd en zand nodig zijn, aldus Haasnoot.
Met de hogere zeespiegel stijgt ook het waterpeil in de rivieren. Al is het is in theorie mogelijk om het rivierpeil lager te houden dan de zee en het water dan met reusachtige pompen naar de zee te voeren. Dan moet je denken aan pompen die 40 keer zo groot zijn als die in IJmuiden, het grootste gemaal in Europa. Bij de huidige stand van de techniek zou daar een 6 tot 10 km brede kuststrook voor nodig zijn.
Om een extra bufferzone voor de huidige kustlijn te creëren kan ook zeewaarts worden uitgebreid. Dat levert tegelijkertijd extra ruimte op voor bijvoorbeeld waterberging en zandwinning.
Onderstaande schets geeft een indruk hoe de verschillende oplossingsrichtingen er uit zouden kunnen zien.
Keuzes
Het is niet nodig om nu al te kiezen voor de ene of de andere oplossingsrichting. En er zijn maatregelen die ongeacht het scenario zinnig zijn om door te voeren, zoals het nat houden van veenweidegebieden. Dat gaat bodemdaling tegen, wat het probleem van een stijgende zeespiegel anders alleen maar groter zou maken. Daarnaast geeft het mogelijkheden voor waterberging, ruimte voor natuur en gaat het de verdere uitstoot van CO2 door oxiderend veen tegen.
Wel pleit Deltares ervoor om bij grote infrastructurele projecten en landschapsinrichting rekening te houden met toekomstige zeespiegelstijging. Is het plan voldoende flexibel om bij meerdere toekomstscenario's perspectief te bieden? Of bestaat het risico dat het op lange termijn niet houdbaar is?
Haasnoot: "We moeten nu een heleboel keuzes maken over de inrichting van Nederland. Denk aan de landbouw, woningbouw, natuur, energie. Bij dergelijke grote beslissingen en investeringen moeten we ons afvragen of het de aanpassingsopgave op termijn groter of kleiner maakt. Idealiter draagt elke beslissing bij aan een klimaatrobuuster Nederland."
